هویت فراموش‌شده و سازهای سنتی
به گزارش کامینگ سون موزیک: موسیقی سنتی ایرانی یکی از جلوه‌های بارز فرهنگ ایرانیان است که با تکیه بر اساتید و هنرمندان برجسته‌ی آن به جهانیان نیز شناسانده شده است، این درحالی است که امروز گرایش به سازهای سنتی در میان جوانان کاهش پیدا کرده و بسیاری از جوانان نام سازهای سنتی ایران را نیز نمی‌دانند و به سازهای غربی گرایش دارند!
موسیقی سنتی و اصیل ایرانی شامل نغمه‌ها و آوازهایی است که بی‌شک هر شنونده‌ای را به وجد می‌آورند. مشاهیر موسیقی سنتی ایران با ابداعات، مکتوبات و نوآوری‌های خود در این زمینه، علاوه بر کسب افتخاراتی فراوان، مایه مباهات و سرافرازی ایرانیان بوده و هستند، اما کاهش گرایش نسل جوان به سازهای سنتی در سال‌های گذشته سبب ضعیف شدن یا فراموشی موسیقی سنتی و سازهای مرتبط با آن شده است درحالی‌که سازهای غربی به فراوانی در جامعه دیده و نواخته می‌شود، اما نسل نوجوان و جوان حتی سازهای سنتی ایران را نمی‌شناسند و آن‌ها را با سازهای غربی نیز اشتباه می‌گیرند! این موضوعی است که به اقدام پژوهشی ریشه‌ای برای ارائه راهکار نیاز دارد.
در این گزارش، موضوع کم‌توجهی و کاهش گرایش نسل جوان به موسیقی سنتی از دیدگاه اشکان رهبر، مدیر و موسسه آموزشگاه موسیقی ساربانگ، مهرشاد متین فر، پژوهشگر موسیقی و رئیس سابق خانه موسیقی اصفهان و محمد دارابی، مدیر موسسه آموزشگاه آزاد موسیقی دستان بررسی شده است.
موسیقی سنتی نیازمند تریبون رسانه‌ای است
اشکان رهبر، مدیر و موسسه آموزشگاه موسیقی ساربانگ گفت: اکنون کمترین توجه به ساز کمانچه وجود دارد و درمجموع، بین جوان‌ها و نوجوانان سازهای سنتی نسبت به سازهای پاپ کمتر استقبال می‌شود.
وی بابیان اینکه دلایل متنوعی برای فراموشی بعضی از سازهای سنتی وجود دارد، ادامه داد: اکنون موسیقی پاپ که یک ارکستراسیون جداگانه با سازهای کلاسیک دارد موردتوجه است زیرا هیجان بیشتر و تریبون بهتری برای پخش موسیقی دارند اما موسیقی سنتی با حالت حزن‌انگیزِ مخصوص خود حتی تریبون خوبی برای پخش موسیقی ندارد که همین موضوع عاملی است تا کمتر سراغ موسیقی سنتی روند.
این نوازنده موسیقی گفت: پس از پخش فیلم علی سنتوری، جوان‌ها و نوجوانان بیشتر از ساز سنتور استقبال کرده‌اند و سازهای تار و سه‌تار نیز اکنون موردتوجه است، اما در سازهای کلاسیک ویولن و پیانو همیشه کلاس‌ها برقرار بوده است.
رهبر با اشاره به راهکارهای لازم برای گرایش جوان‌ها به موسیقی سنتی گفت: اگر ارشاد مجوز گرفتن را برای کنسرت‌ها آسان‌تر کند و با موسیقی سنتی همکاری بیشتری داشته باشد و تریبون‌های رسانه‌ای ایجاد شود، آن زمان می‌توانیم سازها را معرفی کنیم که جوانان و نوجوانان علاقه‌مند شوند.
آینده خوبی را برای سازهای ایرانی پیش‌بینی نمی‌کنم
همچنین مهرشاد متین فر، پژوهشگر موسیقی اظهار کرد: هواخواهان سازهای موسیقی ایرانی به نسبت سازهایی مانند گیتار، ارگ و پیانو کمتر است هرچند در دوران کنونی پیانو به دلیل قیمت گران این ساز به طبقه خاصی تعلق پیداکرده است. با توجه به اوضاع فرهنگی جامعه و کم‌کاری مسئولین فرهنگی، صداوسیما و حتی خانواده‌ها، طبیعی است که سازهای سنتی ایرانی رو به فراموشی روند زیرا جامعه و نسل جدید از ریشه‌های فرهنگی مانند ادبیات، هنر، عرفان و دین بسیار دور شده‌اند و به‌تبع، شاهد آسیب‌های مختلف خواهیم بود.
وی بابیان اینکه نقش خانواده‌ها در گرایش نسل جوان به موسیقی سنتی، بسیار مهم و حیاتی است، گفت: هنگامی‌که والدین خانواده اهل شاهنامه‌خوانی، خواندن اشعار بزرگان ادبیات نظیر مولانا، حافظ، خیام، نظامی، عطار و … و علاقه‌مند به شنیدن موسیقی فاخر، بازدید از گالری‌ها و علاقه‌مند به سینما باشند طبیعی است چنین فرزندانی در یک محیط فرهنگی و سرشار از اصالت رشد می‌کنند.
این پژوهشگر موسیقی گفت: متأسفانه بسیاری از مسئولین فرهنگی در موضوع آشنایی جوانان با سازهای سنتی دغدغه‌مند نیستند، اما این دلیلی نیست که ما کنار بکشیم و در این میان هیچ نقشی نداشته باشیم. کسانی که سال‌ها در رشته‌های فرهنگی و هنری کار کردند یا استاد و معلم یک رشته هنری هستند قطعاً می‌توانند سهم مؤثری داشته باشند.
متین فر ادامه داد: زمانی که من در خانه موسیقی اصفهان بودم طرح ثبت و ضبط نغمات موسیقی آیینی استان اصفهان را به حوزه هنری پیشنهاد دادم و بعد از رفتن من از خانه موسیقی تصمیم گرفتم خودم با هزینه شخصی این کار را انجام دهم و اکنون در بسیاری از روستاها نقالان، تعزیه‌خوانان و مرشدان قدیمی و با اصالت را پیدا کرده و نغمات آن‌ها را ثبت و ضبط می‌کنیم؛ برای مثال هفته گذشته در روستای حبیب‌آباد اصفهان یک مرشد قدیمی و سالخورده را پیدا کردیم که موقع ثبت و ضبط از این‌همه نغمات بکر و شنیدنی حیرت کرده بودیم. در این راه باید از دوستان عزیزم حمید مؤمن زاده، رامین نظیفی و فیلم‌بردار گروه مسعود والهی تشکر کنم که عاشقانه، دغدغه‌مند و همگام هستند، حضور این افراد ازاین‌جهت ارزشمند است که متأسفانه در دوران کنونی، هنرمندانِ دغدغه‌مند به‌ندرت دیده می‌شوند. تعدادی هم بیشتر به فکر تریبون، دیده شدن و نام خودشان هستند تا اینکه دغدغه واقعی و مخلصانه‌ای نسبت به مسائل فرهنگی داشته باشند.
وی بابیان اینکه در وضعیت گرایش نسل جوان کنونی نسبت به سازهای ایرانی آینده خوبی را پیش‌بینی نمی‌کنم، اظهار کرد: سازهای مختلف رابطه مستقیمی با جنبه‌های روان‌شناختی شخص دارد و اگر ما مراکز مشاوره تخصصی با حضور افراد متخصص به موسیقی و روانشناسی داشته باشیم تا به خانواده‌ها و فرد هنرجو در زمینه موسیقی مشاوره دهد اتفاق بسیار خوبی می‌افتاد، اما متأسفانه در کشور ما چنین چیزی وجود ندارد و در آموزشگاه‌های موسیقی نیز افرادی در این زمینه مشاوره می‌دهند که تخصص این کار را ندارند و بیشتر به فکر پر کردن کلاس‌ها هستند.
نسل جوان با ریشه‌های فرهنگی کشور خود بیگانه‌اند
این پژوهشگر موسیقی گفت: البته باید به این واقعیت مثبت هم اشاره‌کنم که در ۲۰ سال گذشته گرایش به سازهای مهجور ایرانی بسیار بیشتر شده است؛ مثلاً از ۲۰ تا ۳۰ سال گذشته در اصفهان فقط مرحوم محمد گلستانه عود می‌نواختند و در ساز کمانچه حمیدرضا آزاده فر بودند، اما در دوران کنونی حداقل حدود ۱۰ نوازنده بسیار خوب عود و ۲۰ نوازنده بسیار خوب کمانچه داریم که اکثراً شاگردان زیادی دارند و مشغول تدریس هستند، اما بااین‌وجود در مقایسه با آمار جمعیت و میزان گرایش جوانان به موسیقی‌هایی نظیر موسیقی پاپ هنوز در جذب جوانان به سازهای ایرانی در اول راه هستیم.
متین فر بابیان اینکه دلیل فراموشی سازهای موسیقی ایرانی دلایل مختلفی دارد، ادامه داد: در صداوسیما و محیط مدارس، موسیقی ایرانی بزرگ‌ترین غایب فرهنگی است و دولت‌ها با این سیاست خواسته یا ناخواسته سبب دور شدن نسل جدید از ریشه‌های فرهنگی خود شدند. تا زمانی که پدیده‌ها و محصولات فرهنگی در دسترس نوجوان و جوانان امروز نباشد طبیعی است که آن‌ها با ریشه‌های فرهنگی خود بیگانه‌اند؛ مگر اینکه خانواده‌ها به فرهنگ و هنر علاقه‌مند باشند و شخصاً این رسالت را انجام دهند. ازاین‌رو در زمان کنونی که مسئولین فرهنگی با جذب جوانان به موسیقی ایرانی و موسیقی فاخر بیگانه‌اند، نقش خانواده‌ها بسیار مهم است آن هم در دوران کنونی که نسل جدید باوجود ماهواره‌ها، بازی‌های دیجیتالی و … همواره در معرض آسیب‌های مختلف و دور شدن از ریشه‌های فرهنگی قرار دارند، بنابراین نقش خانواده بسیار تعیین‌کننده است. فرزندی که از طفولیت با مولانا و فردوسی و حافظ و موسیقی و فیلم فاخر بزرگ می‌شود طبیعتاً با فرزندی که فقط درگیر بازی‌های گیم و فضاهای غیرفرهنگی اینترنت است، بسیار متفاوت به یکدیگر رشد و نمو می‌کنند.
وی با اشاره به راهکارها برای آشنایی جوان‌ها با سازهای سنتی گفت: هر قسمتی سهم جدا دارد مثلاً دولت می‌تواند زمینه لازم را با تولید محصولات فرهنگی و آموزشی قابل‌دسترس، برگزاری نشست‌ها، سیمنارها و کارگاه‌ها و یا کنسرت‌های آموزشی رایگان و همکاری با صداوسیما و آموزش‌وپرورش نقش بسیار بزرگی را ایفا کند که متأسفانه چنین چیزی در چند دهه اخیر دیده نشده است؛ سپس نقش آموزشگاه‌ها، موسسه‌های فرهنگی و هنری، خانواده‌ها و خود فرد هم تعیین‌کننده است، اما زمانی که اکثر هنرمندان و آموزشگاه‌های موسیقی که اهل هنر هستند عمدتاً دغدغه‌ای نسبت به این مسائل ندارند و درنتیجه دیگر توقعی از دولت‌مردان نمی‌رود.
این پژوهشگر موسیقی بابیان اینکه باوجود تمام کوتاهی‌ها نقش خود فرد هم بسیار ضروری است، گفت: باوجود اینترنت و کثرت مطالب خوب، افراد علاقه‌مند به‌راحتی می‌توانند در مورد سازهای مختلف مقالات، مطالب و کتاب‌های خوب پیدا کنند، درحالی‌که در زمان گذشته مثلاً وقتی من میخواستم در مورد تاریخچه ساز عود تحقیق کنم در عمل هیچ‌گونه کتاب و مطلب آماده‌ای وجود نداشت و مجبور بودم مدت‌ها در کتابخانه‌ها جست‌وجو کنم تا بتوانم مطالبی را جسته‌گریخته پیدا کنم، اما امروز جوان‌ها می‌توانند در زمینه موسیقی به‌راحتی تحقیق کنند.
صداوسیما، راهکاری برای آشنایی با سازهای سنتی
محمد دارابی، مدیر موسسه آموزشگاه آزاد موسیقی دستان نیز بابیان اینکه ساز قانون در بین سازهای سنتی کمتر موردتوجه است، گفت: توجه به همه سازها وجود دارد، اما عدم تداوم در برگزاری کلاس‌ها و نداشتن شناخت از ساز عاملی برای موفق نشدن در آن هنر است؛ برای مثال افراد بدون داشتن اطلاع کافی از ساز سنتور به کلاس می‌روند اما نمی‌توانند در ذهن خود این هنر را بگنجانند و پیاده کنند، یا در ساز ارگ که یک ساز سنتی است به دلیل نداشتن متقاضی، مدرسان کمی نیز وجود دارد و این موضوع نشان‌دهنده عدم توجه به این ساز است.
وی گفت: در سازهای قانون، کمانچه، ویولن و نی هنرجو اگر تلاش کنند و سختی‌های آن را بگذرانند موفق می‌شوند.
این استاد موسیقی بابیان اینکه راهکار اصلی برای آشنایی و گرایش نوجوانان و جوانان به سازهای سنتی است، گفت: هنگامی‌که شخصی ناوارد صدای موسیقی را می‌شنود، باید ساز را ببیند تا متوجه شود صدای کدام ساز است.
لینک کوتاه مطلب : https://comingsoonmusic.ir/?p=51136
