تقریر هویت در تنگنای فرهنگ

به گزارش کامینگ سون موزیک: بعد از ظهر یکی از روزهای آذر در محیط سرمازدۀ دانشگاه موسیقی بعد از کلاس ردیف با پژوهشگری که با شوق از کتاب اخیرش یعنی “جویبار جوشنده” سخن می گفت به گفتگو نشستم.

کتاب پژوهشی «جویبار جوشنده» که تیرماه سال 1398 توسط انتشارات هنر موسیقی منتشر شد مربوط به شرح و تحلیل آثار و احوال «مرتضی نی داود» است و نویسندۀ آن «محمد امین میر احمدی» است. مرتضی نی داود، آهنگساز، ردیف دان، مدرس و نوازندۀ مشهور موسیقی ایرانی است که آثار معروفی در موسیقی ایرانی خلق کرده است و قطعۀ مرغ سحر که شاید در حال حاضر معروفترین قطعۀ موسیقی ایرانی باشد نیز از ساخته های ایشان است که با گذشت قریب به یک قرن، همچنان برای ایرانیان بازخوانی هویت و اصالت است.

پیش درآمد اصفهان یا تصنیف «ماه من»از ساخته های مرتضی نی داود بود که «مرتضی حنانه» با تنظیم مجدد آن موسیقی فیلم «هزار دستان» را جاودانه نمود و تصنیف «آتشی در سینه دارم» با صدای بانو « قمرالملوک وزیری » و ترانۀ «پژمان بختیاری» در آواز دشتی، همچنان بعد از گذشت سالها دلنشین و گوش نواز است.

البته آثار زیادی در قالب پیش درآمد، چهارمضراب، رنگ، تصنیف، جواب آواز و تکنوازی از این استاد گرانقدر به جا مانده که زائیدۀ ذوق، دانش و تجربۀ هنری این هنرمند بزرگ است.

محمد امین میراحمدی، نوازنده، استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزۀ موسیقی است که از ابتدای دوران تحصیل خود در رشته نوازندگی، بررسی و مطالعه آثار نی داود را آغاز نمود و 7سال بصورت مستمر و جدی به پژوهش و تحقیق در جهت شناخت دقیق زوایای زندگی و آثار این موسیقی دان بزرگ پرداخته است.

تلاش او باعث شده تا آثار نی داود که برخی از آن ها سال ها در میان صفحات گرامافون غبار گرفته بود فراموش نشوند و از نو شنیده شوند. این پژوهشگر بعد از شناخت ابعاد مختلف زندگی استاد نی داود و تهیۀ فهرست کاملی از آثار ایشان قطعات مهم و نمادین را انتخاب و نغمه به نغمه در نهایت امانت در صفحه های کتابش به رشته تحریر درآورده و به گفتۀ خودش: «بر اساس اجرای اصلی، تمامی جزئیات ملودی با در نظر گرفتن تکنیک های اجرایی، جمله بندی ها و رعایت هجاها بی کم و کاست ،نت نگاری شده و از کنار هم چیدن جزئیات سبک و شیوه نوازندگی نی داود را نیز تحلیل و بررسی کردم که می توان امیدوار بود که اصالت آثار و سبک نوازندگی استاد از این طریق حفظ و صیانت گردد.»

این کتاب از جهت فرم ،بدیع است زیرا شامل زندگی نامه، فهرست آثار، نت نگاری و تحلیل بوده و پیش از این کتاب های مربوط به اساتید معمولاً به بخشی از این مطالب پرداخته اند؛ اما جویبار جوشنده به صورت جامع و کامل، احوال و آثار نی داود هر دو را با هم روایت میکند و هم چنین از طریق “کیو آر کد “کتاب ، دسترسی به قطعات صوتی و فیلم مستند هم امکان پذیر است.

نگارنده کتاب دراین خصوص گفت: « ما نمیتوانیم ویژگی های موسیقایی هنرمندان را بدون بررسی بافت و زمینۀ زیستی آن ها تعریف کنیم. بی شک تمام آثار هنرمندان ،متأثر از شرایط خانوادگی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی است. »

او هم چنین افزود: « بعد از دیسکوگرافی و نت نگاریِ آثار انتخابی به تحلیل ،پرداختم تا نکات روندی از دست نرود مثلاً اینکه ایشان در مجموع با چه خوانندگانی کار کردند یا اشعار انتخابی بیشتر از کدام شعرا بوده یا اینکه کوک ساز ایشان چه طور بوده و حتی به جزئیات نوازندگی جواب آواز و آهنگسازی نیز پرداخته شده است.»

نی داود ،هنرمندیست که با تمام افق های باز نسبت دارد بر آنچه که ازآموزگارانش، آقاحسینقلی و درویش خان، آموخته بود افزود و سخاوتمندانه به شاگردانش ،حسین سنجری، یحیی زرپنجه، ارسلان درگاهی و بسیاری دیگر آموزاند. ایمان و اعتقاد او به هنر و آگاهی به روزگار اجتماعی اش ، پایبندی به اخلاق و ادب ،احترام به اصالت و سنت در عین حال نگاهی نوین به مقوله موسیقی داشتن آثارش را ماندگار و ممتاز نمود.

طنین نغمه های نی داود با ترنم صدای قمرالملوک وزیری و ملوک ضرابی و کلام لبریز از معنا وموزون عارف قزوینی و ملک الشعرای بهار، تصنیف های تکرار نشدنی را آفرید که از عصری به عصری دیگر همچنان در نهایت شکوه و اقتدار شنیده میشوند گویی این بزرگان خود را تا ابد در این آثار نامیرا و جاودانه کردند…

شعله فکن در قفس ای آه آتشین

دست طبیعت گل عمر مرا مچین….

موسیقی او احوالات مردم روزگارش را روایت میکند؛ با مردم بود از مردم الهام میگرفت و زخمه های سازش مرهم بود بر زخم های مردم . به تعبیر قیصر امین پور:

“دردهای من

گرچه مثل دردهای مردم زمانه نیست

درد مردم زمانه است”.

میر احمدی در پاسخ به این سوال که تا چه حد این کتاب در جهت معرفی شخصیت نی داود و آثارش موفق بوده گفت: « پس از نشر کتاب، پیام های بسیاری از داخل و خارج ایران در خصوص سبک نوازندگی و آثاراستاد دریافت نمودم که همگی اتفاقات نیکی است که توجه اذهان علاقمند به موسیقی ایرانی را به این مقوله جلب نموده است. پیش از نشر کتاب حتی در ویکی پدیا تاریخ تولد استاد ،درست ثبت نشده بود! اما اکنون یک کتاب پژوهشی بیش از 200 صفحه ای در خصوص آثار و احوالش موجود است و تعداد بسیاری فایل های صوتی و تصویری از نوازندگی و مصاحبه های ایشان که با زحمت بسیار در مستندی که به همین نام به کمک” مهدی آزاده” ساختم ،منعکس کردم. اکنون نوازندگان در ردیف نوازی وقتی به گوشه نی داود دستگاه همایون ،می رسند نخواهند گفت این گوشه به نام مرتضی خان نی داود است! و می دانند که زمان گرفتن سجل احوال ،نام این گوشه به پیشنهاد درویش خان برای خاندان نی داود انتخاب شد.

با دانشجویان و هنرجویانم آثاری از نی داود که قبلا” منتشر نشده بود را کار میکنم و با علاقمندان سبک نوازندگی او نواختن تار را به همان شیوه تدریس می کنم و مجموعه این اتفاقات در من انگیزه ایجاد می کند تا با همۀ سختی ها این مسیر را ادامه دهم. همچنین آگاه شدن نسبت به ظرایف هنری اساتید قدیم ،جان مایۀ آثار صوتی بنده نیز شده ؛مثلاً در ساز آواز “نیست” که به تازگی در دستگاه همایون با صدای هنرمند گرامی “علیرضا مومنی” اجرا کردم سعی کردم جواب آواز، پایه ها و تکنیک های نوازندگی نیز از اساتید قدیم به ویژه استاد نی داود متأثر باشد. حاصل این پژوهش را ادای دین به مرتضی نی داودِ بزرگ که بسیار از او آموخته ام می دانم و البته مهمترین وظیفه برای حفظ و احیای فرهنگ ، هنر و هویتم که امروز از شش جهت، نگرانش هستم»

نگارنده جویبار جوشنده میگوید: « نی داود جویباریست جاری، همانند آثارش که مردمی و قابل فهم است و در بستر زمان از گذشته های دور تا کنون جریان دارد و این جویبار، جوشنده است چون آبستن ایده ای تمام نشدنی است که همواره میتواند در حال تکثیر و زایش باشد»

دیدگاه او مرا به یاد این چکامه از سپهری می اندازد:

“خیال می کنم

در آب های جهان قایقی است

و من – مسافر قایق- هزار ها سال است

سرود زنده دریانوردهای کهن را

به گوش روزنه های فصول می خوانم

و پیش می رانم”

لینک کوتاه مطلب : https://comingsoonmusic.ir/?p=4066