استاد محمدرضا شجریان؛ حلقه اتصال امروز و فردای آواز

به گزارش کامینگ سون موزیک: حسام‌الدین سراج در روزنامه اعتماد نوشت: اگر بخواهیم از اهمیت استاد محمدرضا شجریان بگوییم، به نظر من ابتدا باید از جنبه نوآورانه آن حرف بزنیم. باید بگوییم که ایشان چه خلاقیت‌ها و ابتکارهایی در ارتباط با آواز ایرانی به خرج دادند. به نظر من استاد محمدرضا شجریان در حقیقت آواز را از آن فرمی که پیش از ایشان خوانده می‎شد، به در آوردند. به این معنا که پیش از ایشان آواز ایرانی بیشتر به شیوه قاجاری خوانده می‎شد.

این چیزی بود که از دوره قبل از ایشان به‌جا مانده و به موسیقی ایرانی به ارث رسیده بود. آقای شجریان در چنین وضعیتی آمدند و کارهای مبتکرانه و خلاقانه‌ای در موسیقی ایرانی انجام دادند. در واقع بر سر سفره فرهنگی هنری مردم آوردند و با انتخاب شعر خوب و اجراهای ارزشمند و همچنین در نظر آوردن تحولات اجتماعی رنگ دیگری به آواز دادند. در عین اینکه ایشان از یک مزیت بسیار مهم هم برخوردار بوده‎اند و آن، تسلط بسیار زیادی است که استاد شجریان به عنوان خواننده بر کارشان دارند. نکته دیگری که در این باره می‌خواهم به آن اشاره کنم این است که وقتی ساز در حال نواخته شدن است، شاید نوازنده بتواند پرده گردانی کند و خیلی راحت هم این کار را انجام دهد و به اصطلاح مدولاسیون کند ولی این کار در آواز چندان به سادگی انجام نمی‌شود.

کسانی که در این زمینه شاهد پرده‌گردانی‌های استاد محمدرضا شجریان بوده‌اند، می‌دانند ایشان چه کار نزدیک به ناممکنی را ممکن می‌کردند. کاری که در آواز ابدا به این سادگی‌ها نیست. سر کلاس وقتی استاد شجریان مدولاسیون می‌کردند، ما می‌دیدیم که به چطور و به چه صورت معجزه‌آسایی این کار انجام می‌شود. از دیگر چیزهایی که در مورد استاد شجریان می‌توان به آن اشاره کرد، تسلط و هوش ایشان و قدرتِ انتقال بسیار بالا از مغز به حنجره است. این قدرت در استاد شجریان بسیار زیاد است و این به نظر من ایشان را نابغه آواز ایران کرده است.

استاد شجریان یک جنبه مهم دیگر هم دارند و آن این است که آواز قدیم ایرانی را به آنچه در آینده آواز ما به آن دست خواهد یافت، پیوند می‌زنند. پژوهشگرانی که در باب آواز تحقیق می‌کنند قاعدتا این نکته را در خواهند یافت که استاد شجریان یک حلقه اتصال است بین آواز قدیم ایران و آوازی که از این به بعد خواهد بود. اگر بخواهم کسی را در موسیقی ایرانی به عنوان مثالی شبیه به استاد شجریان نام ببرم، آن هنرمند استاد حسن کسایی است.

به این معنا که چیزی در نوازندگی زنده‌یاد کسایی بود که می‌توان آن را به آواز استاد شجریان مشابهت داد. همان‌طور که زنده‌یاد کسایی با ساز نی -که محدودیت‌های بسیاری هم دارد- تمام دستگاه‌های موسیقی ایرانی را می‌نواختند و تک نوازی‌های حیرت‌آور ایشان از به یادگارهای ارزشمند موسیقی ایرانی است،

استاد شجریان هم در زمینه آواز به همین صورت خلاق و مبتکر و از بسیاری از جهات راهگشا بوده‌اند. اینها ایشان را در زمره نوابغ هنر این سرزمین قرار می‌دهد. امیدوارم هر چه زودتر بهبود پیدا کنند و به زندگی برگردند و سبب خوشحالی مردم و دوستداران فرهنگ و هنر قرار بگیرند.