آبان ۱۳, ۱۴۰۴

تبعیت موسیقی نمایش «عروس انار» از خیال و افسانه

تاریخ انتشار: آبان ۱۰, ۱۴۰۴

خاستگاه نمایش «عروس انار» افسانه ای است و این خیال‌انگیز بودن در فرم اجرا و موسیقی متن اثر نیز متبلور می شود.

شروین عباسی آهنگساز نمایش «عروس انار» و مدرس دانشگاه در یادداشتی درباره نحوه خلق موسیقی این نمایش نوشت:

هر آهنگسازی که تجربه‌ کار در تئاتر ایران را داشته است، می‌داند که هر پروژه‌ای نمی‌تواند برای او فرصت تجربه‌گرایی داشته باشد.

از بخت‌یاریِ من است که «عروس انار» تجربه‌ نوشتن اثری را داد که کولاژ است، بر هرآنچه که در ساختار آهنگسازی، ماهو آهنگسازی را تغییر ‌می‌دهد. به بیان ساده آهنگساز برای این اثر، در یک رویکرد مشخص و تکنیکال معمول آهنگسازی نمی‌تواند قرار بگیرد. روایت و قصه برای هنرهای نمایشی از ساختار بوطیقا تا ضد روایت معاصر همیشه سعی در بیان یک رویکرد در لحظه‌ نمایشی داشته‌اند.

رویکرد نمایشی شاید بتواند لحظه‌های ناب یک اثر هنری را شکل بدهد. ویژگی «عروس انار» برای آهنگساز این است که ‌می‌تواند در چندین شیوه و ژانر اجرایی در خدمت اثر باشد.

اصولا موسیقی در تجربه‌هایی که بر اثر مضاف می‌شود، می‌تواند جایگاه خود را مستقل نیز بیان کند. در آهنگسازی فیلم و تئاتر معمولا دو گونه رویکرد به مفهوم موسیقی «نباید» و یا اینکه «باید» مستقل شنیده شود، در مقابل هم قرار می‌گیرند که مراد من دو رویکرد نیست.

اینکه اثری در متن خود پتانسیل موسیقی کاربردی را در نظر گرفته و در تمامی صحنه‌های خود موسیقی را تجسم کرده است، پس این تجسم در متن نمایش، آهنگساز را به سمت تجربه‌های متفاوت سوق می دهد. تجربه‌گرایی در پیوند موسیقی، نمایش و موسیقی آیین‌ها به بلندای تاریخ است که در این نوشتار نیازی به تکرار آن نیست ولی می‌توان اهمیتش را دوباره یادآورشد.

با توجه به خاستگاه افسانه‌ای «عروس انار» و خیال‌انگیز بودن آن در فرم اجرا، موسیقی متن آن نیز از این خیال و افسانه تبعیت می‌کند. در این موسیقی یک ویولن، یک ویولا و یک ویولنسل تمامی بار دراماتیک اثر را با تمامی تکنیک‌های معاصر موسیقی روایت و اجرا می‌کنند. استفاده از اکستندد تکنیک‌ها (شیوه‌های گسترش‌یافته) در تاریخ موسیقی قرن بیستم در ایران و جهان بسیار مرسوم است؛ ولی شاید در بسیاری از آثار در سال‌های اخیر خیلی دقیق مرود استفاده قرار نگرفته‌اند. چون بر این باور هستم که بار اتفاق نمایشی یک تئاتر به آهنگساز آن دیکته می‌کند که از چه الگوهایی برای پرداخت آهنگسازانه خود استفاده کند. حتی به قول آرو پِرت، آهنگساز شهیر معاصر اجرای فقط چهار نت گرد(نتی صرفا کشیده مثلا در پنج ثانیه) به شرط آنکه آگاهانه اجرا و نوشته شود؛ مهم‌تر از هر گونه سخت‌نوازی و حتی آشفتگی مدرن آن است.

تمامی ترانه‌ها توسط نویسنده نمایشنامه ملودی‌سازی شده بود و موسیقی آن به همراه دو گیتار و آنسامبل زهی طراحی شد.

در موسیقی «عروس انار» سعی شده است تا فرآیند خوانش از متون کهن از دریچه اکنون در موسیقی رعایت شود. لایت موتیوهای (نغمه‌ اصلی) شخصیت ناربانو و پندار و گلک به طرق مختلف دچار تغییر می‌شود و همین تغییرات مسیر آهنگسازی را گسترش می‌دهد.

در صحنه‌هایی از این تئاتر از تکنیک موسیقی سلولی استفاده شده است. بدین معنی که نوازندگان با نت‌های محدودی که برای‌شان مشخص شده است شروع به بداهه‌نوازی ریتمیک می‌کنند. این الگوها برای‌شان از قبل نوشته شده است ولی آن‌ها را به صورت تصادفی اجرا می‌کنند. این شیوه و تکنیک با ارجاع به موتیوهای (نغمه‌های) آشنای موسیقی مدال (دستگاهی) ایرانی همراه می‌شود ولی هیچ اشاره مستقیمی به مدل الگوهای آشنا با ساختار صدادهی موسیقی دستگاهی در ایران ندارد.

تبعیت موسیقی نمایش «عروس انار» از خیال و افسانه

همین رویکرد درآهنگسازی سعی در کمک به روایت و حتی ضد روایت در روند نمایش خواهد داشت. منظور از ضد روایت در این شیوه اجرا این است که موسیقی صرفا تکمیل‌کننده آوای بازیگران نیست و گاهی بر آن‌ها تحمیل می‌شود. اینکه لایت موتیوها ملودی محور نباشند و فقط ازتک نت و سلول کوچک شده استفاده می‌کنند تا یادآور ساختار مشخصی برای شنونده نباشند. اینکه بتوان مودسازی (فضاسازی) در موسیقی ایجاد کرد ولی حافظه‌معمول مخاطب را هدف نگرفت. در تضاد این بخش ترانه‌های اثر همگی وام گرفته شده از ترانه‌های آشنایی هستند که توسط نویسنده و کارگردان نوشته شده‌اند ولی در تنظیم آن‌ها دقیقا به سراغ فیگورهای موسیقی پاپ، جز، کلاسیک غربی می‌رویم تا همان میمسیس (بازنمایی) و کاتارسیس (پاک‌سازی روحی) ارسطویی را بسیار هدفمند به مخاطب ارائه دهیم.

کنتراست ایجاد شده در نوع چیدمان قطعات به نوعی سعی در بیان مشخص شده ای دارد که گویا گوش مخاطب و بازیگر خیلی هم با آن بیگانه نیست. ‌

اصولا نگارنده بر این باور است که اثر موسیقی می‌تواند در همراهی یک تئاتر هدفمند و آگاهانه باشد که در ایجاد روابط دیالکتیکی با متن نمایشی و ساختار و شیوه‌ی اجرا همراه شود. حال در تکامل خود از یک شیوه‌ و رویکردی آشنا و مرسوم تماتیک محور(ملودی مشخص) استفاده کند و یا در خلاف آن (آتماتیک) و در دل کلان روایت‌های متن شروع به تغییر کند. یعنی همان فرآیندی که یک کاراکتر نمایشی همچون پندار سعی در تغییر در خود و روزگار خود می‌کند.

در آهنگسازی «عروس انار» سعی در ایجاد کنش و واکنش هستیم. تیم جوان اجرایی که در آینده‌ی نه چندان دور از نوازندگان توانمند این سرزمین تنها خواهند شد: بهراد قورچی، بهنود غفاری، سهند قربانی در کنار امین همیالی و متین عصار نوازندگان «عروس انار» هستند. عروسی که روزهای خوشی را سرزمین‌اش تجربه نمی‌کند و همین مواقع هنر می‌تواند یاری‌گر تمامی اجراکنندگان و مخاطبان آن باشد. به امید روزی که آوازهای بیشتر و پرتوان را بتوان تجربه کرد؛ چون معاصر بودن در آهنگسازی را با تجربه‌گرایی می‌توان فهم کرد.

به گزارش ایرنا، نمایش «عروس انار» از ۱۵ مهر تا ۱۶ آبان در سالن سمندریان اجرا می‌شود.

در خلاصه داستان این نمایش آمده است: «درخت در حال انتخاب قربانی بعدی خود است.»

آرشیو