در آیین اختتامیه سومین دوره این جایزه که همزمان با سالروز درگذشت استاد خالقی حالقی برگزار شد ، بابک رضایی مدیرکل دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، اسحاق شکری مدیرعامل انجمن موسیقی، محمد اله‌یاری مدیرعامل بنیاد رودکی، محمدرضا عزیزی دبیر جشنواره، بابک خضرائی رئیس دانشکده موسیقی دانشگاه هنر، میلاد کیایی آهنگساز و نوازنده سنتور، مینا افتاده نوازنده و مدرس سنتور، داوران جایزه و جمعی از هنرمندان حضور داشتند.
بیانیه هیات داوران توسط محمدرضا تفضلی خوانده شد و سپس برگزیدگان در بخش‌های رقابتی (موسیقی باکلام و بی‌کلام) و پژوهش معرفی شدند.
هیات داوران در بخش آهنگسازی؛ کیوان ساکت، علی‌اکبر قربانی، محمدرضا فیاض، پویا سرایی، پاشا هنجنی و محمدرضا تفضلی و در بخش پژوهش؛ بابک خضرائی، سیدحسین میثمی، میرعلیرضا میرعلی‌نقی بودند.
بخش پژوهش
در این بخش مقاله علمی با عنوان «فلسفه دانایی در اندیشه روح‌الله خالقی: از زیبایی‌شناسی تا معرفت موسیقایی» تالیف علیرضا عزیزی، زهره طاهر و هاشم حسینی برای چاپ در کتاب پژوهشی دوسالانه جایزه خالقی برگزیده شد.
بخش رقابتی
آثار برگزیده دبیر جشنواره: (این بخش توسط دبیرخانه جایزه برای امکان حمایت و انگیزه‌سازی برای جوانان و آهنگسازان اضافه شده است.)
* کیان از باربد عامری – لوح تقدیر
* بانگ دریا از علیرضا عبدالحسینی – لوح تقدیر
بخش آثار موسیقی ملهم از ادبیات و اساطیر ایرانی
* پوئم سمفونیک رستم و سهراب از سبحان افسریان- دیپلم افتخار و مبلغ سه میلیون تومان
* آذرابان از حسن رحیمی- شایسته لوح تقدیر
بخش موسیقی با کلام
هیات داوران در بخش موسیقی با کلام، هیچ یک از آثار را حایز رتبه اول و دوم ندانست.
مقام سوم: اثر «بودن و سرودن» از حسن رحیمی- لوح تقدیر و مبلغ ۵ میلیون تومان
بخش موسیقی بی‌کلام
هیات داوران در بخش موسیقی بی‌کلام هیچ یک از آثار را حایز رتبه اول ندانست.
مقام دوم: کوئینتت ایرانی «Heyman» از شنتیا حیدری- لوح تقدیر و مبلغ ۷ میلیون تومان
همچنین در این بخش عنوان شد که بنا بر حمایت دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، آثار برگزیده بخش بی‌کلام قرار است تا پایان سال در رویدادهای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منتشر شوند.
جایزه ویژه هیات داوران؛ «پوئم سمفونیک رستم و سهراب» از سبحان افسریان- اهدای تندیس و دیپلم افتخار
همچنین در این آیین عنوان شد که بنیاد رودکی به مبلغ جوایز برگزیدگان ۵ میلیون تومان اضافه خواهد کرد.
پخش کلیپ‌هایی درباره داوری آثار، نوازندگی سه‌تار کیوان ساکت، و اجرای ارکستر سازهای ایرانی خالقی با ۹۰ نوازنده به رهبری محمدرضا عزیزی از دیگر بخش‌های این آیین بود. ارکستر خالقی در این برنامه آثار خالقی؛ «بهار عاشق»، «چنگ رودکی»، «نغمه نوروزی» و «ای ایران» را اجرا کرد.
دبیر سومین «جایزه ملی آهنگسازی استاد روح‌الله خالقی» گفت: این جایزه هرگز برای رقابت نبوده است. آمده‌ایم تا در کنار هم بایستیم و بیاموزیم که موسیقی هرگز میدان مسابقه نیست بلکه میدان گفت‌وگو و همدلی است.
محمدرضا عزیزی دبیر سومین «جایزه ملی آهنگسازی استاد روح‌الله خالقی» در این آیین با گرامیداشت شصتمین سالگرد درگذشت روح‌الله خالقی اظهار کرد: شاید بسیاری ندانند که برگزاری چنین جشنواره‌ای در این سال‌ها، نه شبیه کار فرهنگی است و نه حتی پروژه‌ای هنری؛ گاهی بیشتر شبیه دوندگی بی‌نفس در سربالایی است، مسیری که هر قدمش با خواهش، لبخند، خستگی، امید و جمله «ان‌شاءالله که درست می‌شود» همراه بوده است.
وی گفت: در این میان، تنها چیزی که تلاش کردیم هرگز روی زمین نماند، شرافت بود؛ همان شرافتی که در چهره خالقی می‌درخشد، در موسیقی‌اش جاری است و در شاگردانش ادامه پیدا می‌کند. خالقی تنها یک آهنگساز نبود؛ او به معنای واقعی کلمه انسان بود، انسانی آزاده؛ نه از منظر یک مکتب بلکه از بعد حقیقی انسان بودن، کسی که می‌دانست موسیقی اگر از دلی نجیب و شریف برنیاید، به گوش نمی‌نشیند.
عزیزی افزود: خالقی هرگز دنبال محبوبیت زودگذر نبود، همان‌گونه که استاد فرهاد فخرالدینی می‌گفت، خالقی حتی در سال‌های نخست تأسیس هنرستان خود، با دستان مهربانش محوطه آغازین تحصیل را آب و جارو می‌کرد. تنها عشق به موسیقی ایرانی برایش اهمیت داشت؛ چنان‌که این عشق و فروتنی در سطر پایانی کتاب مهمش؛ «سرگذشت موسیقی ایران»، نمود یافته است. خالقی آهنگسازی عاشق بود؛ عاشق مردم و عاشق میهنی که ۸۱ سال است با نوای او «ای ایران» را عاشقانه زمزمه می‌کنند.
اهدای نشان ویژه جایزه به فرهاد فخرالدینی
همچنین در این آیین، ویدئویی از فرهاد فخرالدینی آهنگساز و رهبر پیشکسوت ارکستر با همراهی علی‌اکبر قربانی آهنگساز، رهبر ارکستر و داور سومین «جایزه ملی آهنگسازی استاد روح‌الله خالقی» پخش شد، فخرالدینی در این ویدئو، سخنانی را درباره جایگاه روح‌الله خالقی در موسیقی ایران، ویژگی‌های شخصیتی او و اهمیت برگزاری رویدادی به نام این هنرمند فقید مطرح کرد.
سپس طی آیینی با حضور بابک رضایی، محمد اله‌یاری، میلاد کیایی، مینا افتاده، محمدرضا تفضلی، محمدرضا عزیزی و جمعی از داوران جایزه روح‌الله خالقی، نشان ویژه این رویداد به فرهاد فخرالدینی آهنگساز، رهبر ارکستر و از چهره‌های تأثیرگذار موسیقی ایران اهدا شد، فخرالدینی در این آیین حضور نداشت و علی اکبر قربانی به نمایندگی از این هنرمند، نشان را دریافت کرد.
جایزه خالقی هرگز برای رقابت نبوده است
دبیر سومین «جایزه ملی آهنگسازی استاد روح‌الله خالقی» با اشاره به روند دشواری برگزاری این جایزه اظهارداشت: در این سه سال بارها دیدم هر جا کاری گره می‌خورد، نام خالقی راه‌گشا می‌شود. جایزه خالقی هرگز برای رقابت نبوده است. ما نیامدیم تا برنده و بازنده بسازیم؛ آمده‌ایم تا در کنار هم بایستیم و بیاموزیم که موسیقی هرگز میدان مسابقه نیست. موسیقی میدان گفت‌وگو و همدلی است؛ همان ارتباطی که خالقی و خالقی‌ها میان ساز و انسان، میان علم و احساس، میان میهن‌دوستی و هنر برقرار کردند.
وی گفت: در این سه سال آموختم که موسیقی اگر قرار است بماند، باید شریف باشد و این شرافت فقط در نُت‌ها نیست، در رفتار ماست، در رفتار ما با مردم، در رعایت حق دیگران و حتی در سکوت، از همین تریبون، در برابر نام روح‌الله خالقی سر تعظیم فرود می‌آورم، از استادش علینقی وزیری یاد می‌کنم، به روح بلند ابوالحسن صبا درود می‌فرستم و نمی‌توانم از داوود پیرنیا و حسین گل‌گلاب یاد نکنم.
دبیر سومین «جایزه ملی آهنگسازی استاد روح‌الله خالقی» افزود: در میان تمام دشواری‌ها، در کشوری که گاهی هنر، سخت‌ترین راه است، در روزگار بی‌آبی، بی‌هویتی، فشار اقتصادی و ناامیدی‌های فراوان، هنوز جوانانی هستند که ساز به دست گرفته‌اند، نه برای دیده شدن بلکه برای زنده ماندن؛ زنده ماندن صدا. این جوانان با شوق و صداقت اثر نوشتند، ساز زدند، تمرین کردند و تمام تلاش خود را کردند؛ زیرا باور دارند که هنر ماندگار، هنر تداوم و پیوستگی است. باور دارم تا وقتی چنین نسلی داریم، موسیقی ایرانی هرگز خاموش نخواهد شد.
عزیزی با اشاره به تداوم جایزه استاد خالقی گفت: قول می‌دهم از هیچ تلاشی برای ایجاد سازوکاری برای ادامه این مسیر به دست اهل دل و اندیشه در آینده دریغ نکنم. همچنین انتظار دارم که حمایت‌ها صرفاً به اختصاص سالن، بودجه‌های غیرقابل قیاس با جشنواره‌های دولتی و تعالیم کلامی محدود نشود و با تشکیل دبیرخانه دائمی شاهد افزایش میزان جوایز اهدایی به برگزیدگان، افزودن بخش‌های متنوعی همچون اجرا و بداهه‌نوازی، تولید، ضبط و اجرای آثار برگزیده و امکان تمرینات مداوم برای ارکسترهای ایرانی فراهم شود.
نقش خالقی در مردمی کردن موسیقی
در ادامه این آیین، پیام ویدئویی حسین علیزاده آهنگساز و نوازنده پیشکسوت تار و سه‌تار پخش شد، علیزاده در این پیام با اشاره به اهمیت و ارزش‌های شخصیتی روح‌الله خالقی اظهارداشت: من خوش‌شانس بودم که با این انسان آشنا شدم؛ هر چند هنگامی که روح الله خالقی درگذشت، تازه دوران تحصیلم را آغاز کرده بودم اما ارتباطم با گلنوش خالقی فرزند این استاد ادامه داشت.
وی گفت: خوشحال هستم که همیشه در شرایطی که موسیقی ایران در فشار قرار دارد، دلسوزانی هستند که می‌توانند شرایطی بیافرینند تا نام و یاد بزرگان جاودانه بماند. ابتکار برگزاری این جشنواره و تغییراتی که در آن صورت گرفته، مهم و ارزشمند است.
علیزاده افزود: روح‌الله خالقی شخصیتی بسیار بزرگ و تأثیرگذار در موسیقی ایران بود. او یک روشنفکر بود؛ در دوره‌ای بسیار مهم از تاریخ موسیقی ایران که هر کس وارد این عرصه می‌شد، اگر ذهنی باز و روشن نداشت، نمی‌توانست تأثیری ماندگار بگذارد. خالقی تنها یک موسیقیدان نبود بلکه به نقش اجتماعی و فرهنگی موسیقی در جامعه نیز فکر می‌کرد.
این آهنگساز با اشاره به نقش خالقی در دوران طلایی رادیو اظهارداشت: درخشان‌ترین دوران موسیقی ایران در رادیو رقم خورد و خالقی در آن نقش بسیار مهمی داشت. این هنرمند سرمشق بزرگی بود که نشان داد چگونه می‌توان موسیقی ایرانی را مردمی کرد، بدون آنکه از ارزش هنری آن کاسته شود. هنرمندان برجسته‌ای که در رادیو کار می‌کردند، با هدایت او توانستند موسیقی را در سطح مردم گسترش دهند و در عین حال اصالت و کیفیت را حفظ کنند.
وی با قدردانی از برگزارکنندگان سومین «جایزه ملی آهنگسازی استاد روح‌الله خالقی» گفت: هویت ایرانی باید در چنین رویدادهایی حفظ شود به خصوص برای نسل جوان که شاید شناخت کمتری از ریشه‌های موسیقی ایرانی داشته باشند. اگر هر آنچه در ایران با ارزش و اصیل است، به خوبی ارایه شود، می‌تواند در برابر جریان‌های سطحی بایستد و اعتماد به نفس هنری را بازگرداند.
نام و یاد ایران در آثار خالقی جاری است
بابک خضرائی رییس دانشکده موسیقی دانشگاه هنر و داور بخش پژوهش سومین «جایزه ملی آهنگسازی استاد روح‌الله خالقی» نیز در این آیین با بررسی و مرور رویکردهای مختلف نسبت به فرهنگ و موسیقی غرب در ایران اظهارداشت: پس از مشروطه، گروهی از ایرانیان با نگاهی باز به جهان، دستاوردهای فرهنگی غرب را نه به عنوان تهدید بلکه به عنوان بخشی از میراث بشری مورد توجه قرار دادند.
وی گفت: در کنار این گروه، دسته‌ای دیگر نیز بودند که گمان می‌کردند تنها راه پیشرفت ایران، تقلید کامل از غرب است اما این نگاه، خیلی زود نادرستی خود را نشان داد و حتی خود غربی‌ها هم به ایرانیان یادآور شدند که نباید فرهنگ چند هزار ساله‌شان را از دست بدهند.
خضرائی افزود: در این میان، دسته سومی از اندیشمندان و هنرمندانی با انگیزه میهن‌دوستی، به بهره‌گیری از دستاوردهای غربی برای پیشرفت ایران پرداختند، به عنوان مثال، عباس‌میرزا برای جبران شکست‌های نظامی، به آموزش و کسب دانش جدید روی آورد و کمال‌الملک تکنیک‌های نقاشی غربی را برای اعتلای هنر ایران به کار گرفت.
این استاد دانشگاه بیان کرد: روح‌الله خالقی نیز از موسیقی اروپایی برای رشد موسیقی ملی ایران بهره گرفت و در تمام آثارش، نام و یاد ایران جاری است. خالقی هرگز در پی تقلید صرف از غرب نبود، او می‌خواست موسیقی را در خدمت وطن قرار دهد.
خضرائی گفت: در آثار خالقی، از «سرگذشت موسیقی ایران» تا قطعه «ای ایران»، روح وطن‌دوستی وجود دارد حتی در تنظیم‌های ارکسترال او که از الگوهای غربی بهره می‌برد، شنونده دیگر صدای غرب نمی‌شنود بلکه آثار و ادبیات ایران را می‌شنود. جمله کلیدی خالقی در اثر «ای ایران»، «مهرت از دل کی برون کنم؟» است؛ تأکید بر عشق و وفاداری به میهن، محور اصلی پیام است و همه تلاش‌های خالقی برای اعتلای موسیقی ملی بود.
جایزه ملی آهنگسازی و ارکستر سازهای ایرانی به یاد استاد روح‌الله خالقی، دو مجموعه همسو و مکمل هستند که از سال ۱۴۰۱ به همت محمدرضا عزیزی آهنگساز، نوازنده تار و مدرس دانشگاه با حمایت فصلنامه «مطالعات هنر و زیبایی‌شناسی» بنیان‌گذاری شده‌اند. هدف این دو طرح، پاسداشت میراث موسیقایی استاد خالقی، حمایت از خلاقیت‌های نوین در آهنگسازی ایرانی و تقویت موسیقی ارکسترال ایرانی است.
فراخوان سومین دوره «جایزه ملی آهنگسازی استاد روح‌الله خالقی» مردادماه امسال با هدف ترویج تفکر تألیفی، تقویت زبان آهنگسازی در موسیقی کلاسیک ایرانی، حمایت از نسل تازه آهنگسازان مستقل، ارتقای جایگاه آهنگسازی در موسیقی ایرانی و ایجاد پیوند میان نسل‌های مختلف آهنگسازان و پژوهشگران در بخش‌های رقابتی و پژوهشی منتشر شد.
روح‌الله خالقی (زاده ۱۲۸۵ – درگذشته ۲۱ آبان ۱۳۴۴) موسیقیدان، آهنگساز، نوازنده ویولن و آموزگار موسیقی، از شاگردان علینقی وزیری بود و در دورانی که توجه به موسیقی سنتی ایران کاهش یافته بود، با آثار و فعالیت‌های خود در حفظ و احیای جایگاه این موسیقی نقش قابل توجهی ایفا کرد.
خالقی چند سال در وزارت معارف خدمت کرد؛ منشی مخصوص دفتر وزیر، معاون دفتر وزارتی، و معاون اداره موسیقی کشور و هنرستان عالی موسیقی، از جمله سمت‌های وی بودند. خالقی سال ۱۳۲۲ با همراهی چند تن از مهمترین چهره‌های موسیقی ایران اعم از ابوالحسن صبا، حبیب سماعی، موسی معروفی، جواد بدیع زاده، احمد فروتن راد و مهدی خالدی «ارکستر ملی» را تشکیل داد که نخستین اجرای آن در اردیبهشت ۱۳۲۳ انجام شد.
خالقی سال ۱۳۲۸ نیز «انجمن دوستداران موسیقی ملی» را تشکیل داد که بعداً به هنرستان موسیقی ملی تغییر نام یافت. این موسیقیدان کنسرت‌های متعددی را توسط ارکستر این انجمن به اجرا درآورد. خالقی نخستین نشریه مستقل موسیقی ایران را با نام مجله «چنگ» تأسیس و مقاله‌های تخصصی بسیاری نیز در مطبوعات مختلف منتشر کرد. رهبری ارکستر «گل‌ها»، سرپرستی ارکسترهای «شماره یک و دو رادیو» و عضویت در شورای موسیقی رادیو از دیگر فعالیت‌های وی بود.
خالقی چندین کتاب مهم در زمینه موسیقی ایرانی و غربی نوشت. «سرگذشت موسیقی ایران» در سه جلد که نام وی را به عنوان «نخستین تاریخ‌نگار موسیقی شهری ایران» مطرح کرد و «نظری به موسیقی» درباره مبانی موسیقی کلاسیک و موسیقی ایرانی در دو جلد، از مهمترین آثار چاپی او محسوب می‌شوند.
از خالقی به عنوان «بنیانگذار موسیقی ملی ارکسترال» نام برده می‌شود؛ به همین دلیل او را از نخستین «آهنگسازان حرفه‌ای کامل در ایران» دانسته‌اند که در این سبک به شهرت رسید. وی قطعات موسیقی بسیاری ساخت که در همه آنها به موسیقی ایرانی توجه و پرداخته شده است.
در آثار خالقی گرایش به کنترپوان، استفاده از هارمونی خاص برای حفظ اصالت موسیقی ایرانی، اهمیت به زیبایی ملودی و ترویج موسیقی بدون کلام مشهود است. قطعات و تصنیف‌هایی همچون «رنگارنگ شماره ۱ و ۲»، «بهار دلنشین»، «حالا چرا»، «خوشه‌چین»، «چَنگِ رودکی»، «میِ ناب» و «سرود نفت» از جمله ساخته‌های خالقی هستند که در میان مردم به شهرت رسیدند. سرود مشهور «ای ایران» که از آن به عنوان سرود ملی غیررسمی ایرانیان یاد می‌شود نیز، از جمله ساخته‌های اوست.
