حسین دهلوی، مردی برای تمام فصول موسیقی ایران

به گزارش کامینگ سون موزیک: روز یک شنبه، 28 مرداد جامعه هنری ایران، حسین دهلوی را بدرقه کردند، مردی که به مدت 6 دهه یکی از اصلی ترین ستون های هنر موسیقی این مرز و بوم به شمار می رفت.

محمد سریر در باره حسین دهلوی معتقد است که او مبانی نوین موسیقی ایران را پی‌ریزی کرده و به عنوان کسی که بیش از شش دهه ستونی استوار موسیقی ملی ایران بود، برای حفظ آن زحمات بسیاری کشید.

در باره اهمیت و نقش دهلوی در موسیقی ایران باید گفت که وی به تربیت هنرجویانی پرداخت که به موسیقی علاقه داشتند و این اعتقاد چه در دانشگاه و چه در هنرستان موسیقی در وجود استاد دهلوی وجود داشت.

به گفته محمد سریر دوره مدیریت حسین دهلوی در هنرستان موسیقی ملی یکی از درخشان‌ترین دوره‌های مدیریتی این مجموعه بود.

یکی از کسانی که در مراسم تشییع حسین دهلوی سخن گفت محمد اسماعیلی موسیقی‌دان و نوازنده تنبک بود که در این مراسم خطاب به شرکت کنندگان حاضر گفت: در دوران حیات او بود که موسیقی ملی جان گرفت. دهلوی شاگردان زیادی تربیت کرد و همه آن‌هایی که شاگردان او بوده اند حال در راس موسیقی هستند.

مردی که به گفته کامبیز روشن روان «از نسلی است که مورد بی‌مهری قرار گرفت. دهلوی تنها معلم آهنگساز مولف و رهبر ارکستر نبود و بیان کردن مجوه هنر او اینجا ممکن نیست.»

روشن‌روان با تاکید بر اینکه هنرستان موسیقی در دوره مدیریت حسین دهلوی، شکوفاترین دوران خود را گذرانده است. او با شناختی که از فرهنگ موسیقی ایران داشت آثاری شاخص ساخت.

روشن‌روان با اشاره به اهمیت کتاب تلفیق شعر و موسیقی دهلوی و اینکه تنها مرجع حال حاضر ماست، گفت: دهلوی کتابش را در هنرستان تدریس می‌کرد و بعد‌ها آن را به عنوان کتاب چاپ کرد.

به گفته روشن‌روان: دهلوی یکی از معدود هنرمندانی است که بدون کمک‌های دولتی و بخش خصوصی آثار خود را ساخت یا به چاپ رساند و حال این اثر یکی از منابع مهم ادگیری موسیقی ماست.

حسین علیزاده نیز در باره این پیشکسوت موسیقی ایرانی اعتقاد دارد: دهلوی از معدود روشنفکرانی بود که می‌دانست نقش موسیقی در جامعه چیست. او برای موسیقی ایرانی رنج کشید و این رنج به درونش انتقال یافت. بی‌شک هر زمان نام موسیقی ایرانی می‌آید نام حسین دهلوی به یاد می‌آید.

گفتنی است که مراسم یادبود حسین دهلوی نیز روز دوشنبه ۲۹ مهر ماه از ساعت ۱۴ تا ۱۵:۳۰ در مسجد جامع شهرک غرب تهران برگزار شد.

حسین دهلوی، موسیقی دان، آهنگساز و رهبر ارکستر، متولد هفتم مهرماه 1306 بود و روز 23 مهرماه امسال در 92 سالگی درگذشت.

او آموزش موسیقی را از پنج سالگی نزد پدرش، معزالدین دهلوی که از شاگردان علی اکبر شهنازی بود، آغاز کرد و در ۹ سالگی با تشویق مادرش به ساز ویولن علاقه‌مند شد.

دهلوی، فراگیری ویلن را نزد ابوالحسن صبا پی گرفت و همچنین در هنرستان عالی موسیقی نزد حسین ناصحی و هایمو تویبر آهنگسازی را فرا گرفت.

او به شکل خصوصی در این زمینه از آموزش‌های توماس کریستین داوید نیز بهره‌مند شد و «باله بیژن و منیژه» و «سبکبال» از پرآوازه‌ترین آثار او می‌باشند.

آخرین اجرای رسمی آثار او در تالار وحدت و در افتتاحیه جشنواره موسیقی فجر سال ۱۳۹۷ بود که پویان آزاده به عنوان تکنواز پیانو اثر چهارگاه برای پیانو و ارکستر از ساخته‌های حسین دهلوی را با همراهی ارکستر ملی ایران به رهبری فریدون شهبازیان برای نخستین‌بار اجرا کرد.

دهلوی در سال ۱۳۳۹ از هنرستان عالی موسیقی در رشته آهنگسازی دانش‌آموخته شد. پس از درگذشت ابوالحسن صبا در سال ۱۳۳۶ رهبری ارکستر شماره یک اداره هنرهای زیبا که بعداً «ارکستر صبا» نامیده شد به دهلوی واگذار شد. این ارکستر از زمان گشایش تلویزیون ایران در سال ۱۳۳۷ به صورت هفتگی در تلویزیون به اجرای برنامه پرداخت.

حسین دهلوی، در سال ۱۳۴۱ به ریاست هنرستان موسیقی ملی برگزیده شد و تا فروردین ۱۳۵۰ این سمت را عهده‌دار بود. او خود در دوره دوم هنرستان رشته‌های تئوری موسیقی ایران، تلفیق شعر و موسیقی، فرم موسیقی ایران، هارمونی و ارکستر را شخصاً آموزش می‌داد. در این سال، وی برای سفر دو ساله مطالعاتی به آلمان و اتریش رفت.

دهلوی از سال ۱۳۵۶ تصنیف اپرای مانا و مانی را به مناسبت سال جهانی کودک (۱۹۷۹) آغاز کرد.

ساخت این اثر دو سال به طول انجامید که پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران به خاطر محدودیت‌های استفاده از صدای خواننده زن تا به حال به اجرا درنیامده است.

دهلوی برای چند فیلم مستند از ابراهیم گلستان مانند یک آتش (چشم‌اندازها)، موج و مرجان و خارا، و گنجینه‌های گوهر و همچنین فیلم هفده روز به اعدام اثر هوشنگ کاووسی موسیقی نوشته‌است.

نخستین اثر ارکستری دهلوی به نام «سبک بال» در سال ۱۳۳۲ و در دستگاه شور ساخته شد.

کنسرتینو برای سنتور و ارکستر، یکی از بخش‌های این آلبوم، نتیجه همکاری مشترک دهلوی با فرامرز پایور است.

آثار بعدی دهلوی مانند «گفتگوی دل در شور» (۱۳۳۶) و «فروغ عشق» در آواز اصفهان از تجربیات ارزشمند وی در تلفیق شعر و موسیقی ایرانی به‌شمار می‌روند.

در زمینه آثار نوشتاری، یکی از مهم‌ترین آثار حسین دهلوی کتاب پیوند شعر و موسیقی آوازی است که حاصل بیش از ۴۰ سال تجربه وی در تلفیق موسیقی با شعر است و جایزه کتاب سال را به ددست آورد.

آخرین کوشش او در زمینه کارهای جمعی موسیقی ملی، پایه‌گذاری ارکستر مضرابی است که با همکاری ۶۶ نفر از نوازندگان سازهای مضرابی ایرانی تشکیل شد و در سال ۱۳۷۲ به روی صحنه رفت.

از دیگر کارهای حسین دهلوی می‌توان شورآفرین در ابوعطا برای ارکستر، چهارنوازی مضرابی آواز اصفهان، فانتزی برای تار و ارکستر و فانتزی برای گروه تمبک و ارکستر را نام برد.

او پس از چند سال ابتلا به بیماری آلزایمر و بیماری تنفسی در سن ۹۲ سالگی در بیمارستان دکتر شریعتی تهران درگذشت.

روزشمار زندگی هنری حسین دهلوی

۱۳۳۲: آغاز ساخت قطعات ویژه موسیقی ارکسترال ایرانی: سبکبال؛ در شور.
۱۳۳۳: آفرینش نخستین دونوازی برای سنتور به نام «دوئو سنتور» در سه گاه (با اجرای فرامرز پایور و داریوش صفوت). «شور آفرین» در ابوعطا برای ارکستر.
۱۳۳۶: رهبری «ارکستر شماره ۱ اداره کل هنرهای زیبای کشور» و تعویض نام ارکستر به صبا، انتشار دوئو سنتور در سه گاه.

۱۳۳۷: «کنسرتینو برای سنتور و ارکستر» درچهار بخش؛ با همکاری و تکنوازی فرامرز پایور.
۱۳۴۳: چهار نوازی مضرابی در اصفهان.
۱۳۴۴: بندباز: فانتزی برای تار و ارکستر، براساس قطعه «بندباز» اثر علینقی وزیری.
۱۳۴۵: ساخت قطعه «سرباز» برای آواز و گروهی و ارکستر با شعری از ابراهیم صفایی.
۱۳۴۷: پایه‌گذاری «ارکستر ایرانی تالار رودکی».
۱۳۴۹: ساخت اپرای خسرو و شیرین روی سروده‌های نظامی.
۱۳۵۰: کناره‌گیری از مدیریت هنرستان عالی موسیقی ملی. انتشار متد «آموزش تمبک» با همکاری و راهنمایی حسین تهرانی و تعدادی دیگر از استادان هنرستان موسیقی ملی.
۱۳۵۴:اجرای باله «بیژن و منیژه» در تالار بزرگ رودکی.
۱۳۵۴:انتشار. پارتیتور «سبکبال» در شور، برای ارکستر.
۱۳۵۵: انتشار مجموعه دوم نغمه‌های کودک.
۱۳۵۶: تنظیم بخش‌هایی از باله بیژن و منیژه برای ارکستر زهی، انتشار شور آفرین (در ابوعطا) برای ارکستر، انتشار چهار نوازی مضرابی در اصفهان.
۱۳۵۸: بازنشستگی حسین دهلوی از وزارت فرهنگ وهنر.
۱۳۵۸: برگزاری مجلس بزرگداشت علینقی وزیری، به مناسبت درگذشت وی با اجرای موسیقی در تالار رودکی.
۱۳۶۰: انتشار پارتیتور «کنسرتینو برای سنتور و ارکستر» (حسین دهلوی و فرامرز پایور).
۱۳۶۳: انتشار پارتیتور فانتزی برای تار و ارکستر براساس قطعه بند باز، اثر علینقی وزیری.
۱۳۶۳: انتشار پارتیتور بیژن ومنیژه: سوئیت برای ارکستر زهی.
۱۳۶۴: انتشار پارتیتور فانتزی برای گروه تمبک و ارکستر.
۱۳۶۵: انتشار پارتیتور «شوشتری برای ویولون و ارکستر»، براساس اثری از ابوالحسن صبا.
۱۳۶۸: تجدید چاپ متن ویراسته شده آموزش تمبک (به کوشش حسین دهلوی، همکاری حسین تهرانی و جمعی دیگر).
۱۳۷۰: انتشار پارتیتور «بیژن ومنیژه» برای ارکستر سمفونیک.
۱۳۷۱: انتشار گفتگو با حسین دهلوی – گفتگو با علی تجویدی (ناصر حریری). انتشار گفتگوی دل: برای آواز و ارکستر.
۱۳۷۲: نخستین اجرای «ارکستر مضرابی» به رهبری حسین دهلوی در تهران.
۱۳۷۳: انتشار فروغ عشق: برای آواز و ارکستر، انتشار نخست گلبانگ مضرابی: برای ارکستر مضرابی.